My extensive interview in Algemeene Daagblad with Sandra Phlippen on December 31, 2006. Explaining the dilemma between positive economic benefits of migration but increasingly hostile reactions from citizens.
Interview Guntram Wolff
2016 was het jaar van de verassende verkiezingsuitslagen. Mensen kozen voor de Brexit en voor Trump, wat alle officiële voorspellers en analisten verraste. In Europa gaan komend jaar ook een groot aantal landen naar de stembus. Nederland, Duitsland, Frankrijk en misschien ook Italië zullen hun stem uitbrengen en de uitkomst daarvan is allerminst zeker. Wat leeft er in Europa? En wat zal 2017 ons gaan brengen? Een open gesprek met Guntram Wolff, directeur van Europa’s belangrijkste economische denktank Bruegel.
Wat speelt er in Europa?
Het sociaal klimaat is veranderd in de gehele westerse wereld. Een Indisch kindje kwam in Engeland thuis uit school met de vraag of ze weg moesten uit Engeland. Hoe kom je bij die vraag, zei de moeder? In mijn klas zeggen kinderen dat we gedeporteerd zullen worden, antwoordde het kind. Wetenschappers onderzochten het veranderde sociale klimaat en ontdekten dat de recente verkiezingsuitslagen in de VS en het VK deels gedreven worden door een cultuur van weerzin tegen progressieve waarden. Dit zien de onderzoekers vooral in het publieke debat, waar het steeds meer acceptabel wordt gevonden om te spreken over de dominantie van de blanke meerderheid. Racisme groeit.
In Europa is de weerzin tegen de opname van migranten naar mijn idee ook het belangrijkste drijver van het populisme. De bereidheid van een samenleving om migranten op te nemen loopt in Europa tegen zijn grenzen. Als we over die grenzen heen gaan, komt de stabiliteit van onze instituties in gevaar. Onze instituties, dat zijn niet alleen onze rechtstaat en de verzorgingsstaat, het is ook onze gezamenlijke normen. Hoe we met elkaar willen omgaan. Migranten met een grote culturele afstand van onze cultuur stuiten op meer weerstand.
Hoe zit het met de economische redenen zoals werkzekerheid en inkomensongelijkheid?
Bij de Brexit en de verkiezing van Trump speelde economische ongelijkheid zeker een rol. Zowel in Engeland als in de VS zien we dat de stem voor Trump en Brexit vooral kwam uit plattelandsgebieden waar de economische achterblijvers wonen. Maar ook al hebben mensen het relatief nog best goed, ze voelen zich niet nuttig. Hebben het idee dat de samenleving niet op hen zit te wachten. Dat is het gevoel van sociale uitsluiting waar mensen het steeds over hebben.
In Europa is hiervan veel minder sprake. De Europese integratie is een succesverhaal van Europa. Politici laten na dat te vertellen. Wij hebben onlangs voor het eerst de economische ongelijkheid onder alle Europeanen kunnen meten. Dat is een vrij ingewikkelde berekening maar nieuwe data gaven ons die kans. Wat we zien is een spectaculaire terugloop in inkomens ongelijkheid. De Oost -Europese nieuwkomers hebben een geweldige inhaalslag gemaakt.
Dat is leuk voor de Polen, maar de Nederlandse loodgieter zal dit geen succesverhaal vinden
Dat is de verantwoordelijkheid van Nationale overheden. Europa heeft met een goed functionerende interne markt welvaart gecreerd die er anders niet was geweest. Het is aan nationale overheden om de veranderingen op de arbeidsmarkt die daardoor ontstaan in goede banen te leiden. Zij moeten hun middelen aanwenden om mensen te begeleiden naar opleidingen en trainingen die naar de banen van de toekomst leiden.
In Nederland probeert de overheid juist massa- ontslagen te voorkomen (denk aan VDL), industrieën te beschermen (Tata steel) en vaste banen te behouden. Ook om populisten wind uit de zeilen te nemen. Wat vind u daarvan?
Europa is een continent van verouderende samenlevingen. Oudere samenleving willen geen verandering. Maar ik heb in mijn jeugd ervaren hoe het is als de overheid verandering niet omarmt en begeleidt, maar probeert tegen te houden.
Ik groeide op in het Duitse Ruhrgebied, waar staal en kolen de voornaamste bron van inkomen was. In mijn jeugd bleken beide producten in korte tijd voor een vierde van de prijs te koop uit Australie. De overheid beschermde de industrie en jongeren om mij heen werden opgeleid voor een industrie zonder toekomst. Jonge mensen, die nog alle kanten op konden, zwommen zo een kansloze toekomst tegemoet.
Je kunt technologische verandering niet tegenhouden. Handelsverdragen wel, maar ook dat heeft gevolgen. China’s invloed in de wereldhandel groeit met elk verdrag dat wij in het Westen weigeren te sluiten. Een overheid is het aan de jeugd verplicht om verandering te begeleiden en te omarmen.
Wat heeft nu prioriteit in Europa?
De buitengrenzen van het Sjengengebied moeten dicht voor economische migranten. We mogen niet tornen aan onze morele plicht om altijd klaar te staan om politiek vluchtelingen tijdelijk onderdak te bieden. Maar ons vermogen om economische vluchtelingen op te nemen bereikt haar grenzen. Het zet het sociale klimaat in Europa gevaarlijk onder druk.
Zodra dat op orde is moeten nationale beleidsmakers betere keuzes maken in de investeringen die ze doen. In de crisis hebben landen als spanje en italie (twee extremen) investeringen in onderwijs flink teruggeschroefd en pensioenen omhoog gegooid. Dat zijn echt verkeerde keuzes in een samenleving waarin ouderen zekerheden stapelen en jongeren het nakijken hebben. Zij hebben recht op kansen via onderwijs.
Maar wereldbankeconoom Milanovic betoogde onlangs in deze krant dat we economische migranten niet kunnen tegenhouden. We zouden ze met beperkte toegang tot sociale voorzieningen juist moeten toelaten. Is dat een slecht idee?
Puur economisch gezien is dat geen slecht idee. Gegeven dat we ons niet van de wereld kunnen afsluiten, hebben we twee keuzes:
De eerste is dat mensen in verre landen produceren, en dat wij de producten importeren.
De tweede is dat mensen verhuizen en bij ons produceren voor onze economie.
Dat laatste leidt niet alleen in theorie maar ook in de praktijk tot veel meer welvaart. Engeland is een goed voorbeeld hiervan. Immigranten stroomden massaal binnen en brachten veel groei teweeg. Engeland is ook het voorbeeld waarom dit toch geen goede oplossing is. De weerzin tegen immigranten heeft grotendeels tot de Brexit geleid.
